High-tech indoor gardens for creation of healing environments in Dutch nursing homes.

In de afgelopen jaren zijn er steeds meer initiatieven voor stadslandbouw gestart om lokaal geproduceerde en verse voedselproducten aan te bieden. Een nieuwere vorm van stadslandbouw is de hightech stadslandbouw. Geavanceerde technologieën, zoals led-verlichting en hydroponische kweekmethoden, maken de productie van verse groenten en kruiden in de bebouwde omgeving mogelijk. High-tech binnenmoestuinen zijn een vorm van high-tech stadslandbouw, waarbij voedselproductie wordt gecombineerd met vergroening, en kunnen voordelen bieden zoals het hele jaar door productie van bladgroen, verbeterde luchtkwaliteit van de binnenruimte en het verbeteren van de esthetiek van de locatie. De multifunctionaliteit van hightech binnenmoestuinen kan extra van waarde zijn voor plaatsen waar mensen wonen die behoefte hebben aan een beter welzijn. In Nederland komen welzijn, huisvesting, dagelijkse zorg en behandeling van kwetsbare ouderen samen in verzorgingstehuizen.

Vanuit de Wageningen Universiteit is er onlangs onderzocht hoe hightech binnenmoestuinen kunnen bijdragen aan het welzijn van ouderen in Nederlandse verpleeghuizen. In zorginstellingen wordt de term ‘healing environment’ vaak gebruikt om aspecten van de omgeving te beschrijven die de gezondheid ten goede komen. Het doel van dit onderzoek was om in kaart te brengen hoe en in welke mate hightech binnenmoestuinen kunnen bijdragen aan het healing environment van verpleeghuizen. High-tech binnenmoestuinen hebben twee verschillende aspecten: 1) het uiterlijk van de tuin zelf, en 2) de productie van voedsel. De hypothese was dat het uiterlijk van de tuin van invloed is op de waargenomen sfeer, waardoor het mentale en sociale welzijn wordt verbeterd, en dat de productie van verse groenten en kruiden bijdraagt aan de groente-inname, waardoor het fysieke welzijn wordt verbeterd. Voor het onderzoek is er een model opgesteld over de werking van de binnenmoestuin op het healing environment.

Dit casestudieonderzoek is geïnspireerd op de Social Practice Theory en ging over het ontstaan en de transformatie van bestaande praktijken in vier verschillende verpleeghuizen, gelegen in Velp (Provincie Gelderland). De vier verschillende verpleeghuizen behoren tot Stichting Innoforte, de overkoepelende organisatie. Er is gekeken naar of en op welke manier oudere bewoners rust en ontspanning vinden rondom de binnenmoestuin, en hoe de kookpraktijken van de verzorgers werden beïnvloed door het gebruik van de vers geoogste producten. Voor de dataverzameling zijn er interviews afgenomen met oudere bewoners en beleidsmakers. Daarnaast is er door middel van enquêtes informatie van de verzorgers verzameld en bij alle vier de verpleeghuizen waarnemingen gedaan. Voor de kwalitatieve data-analyse is er gebruik gemaakt van NVivo en voor de kwantitatieve data-analyse van SPSS.

Uit het onderzoekt blijkt dat de groente-inname van de bewoners wordt beïnvloed doordat de binnenmoestuin de maaltijdervaring verandert. Bewoners legden uit dat ze het verschil tussen een maaltijd bereid met de groenten uit de binnenmoestuin en een gerecht zonder verse groenten duidelijk konden onderscheiden. De meeste bewoners vinden het erg belangrijk om vers voedsel te eten. Ze genieten van de smaak van de verschillende producten uit de tuin en waarderen dat ze lokaal en vers worden geproduceerd. Veel bewoners waren gewend aan het verbouwen van groenten in hun eigen moestuin en uitten een gevoel van vertrouwdheid en erkenning voor de tuin en haar producten.

Een bewoner legde uit: “Ik hou van de tuin. Het [de gewassen] smaakt zo goed. Ik had zelf vroeger ook een moestuin. Wij aten altijd uit eigen tuin”. Een medebewoner reageerde hierop met “Daarom ben jij nog zo goed in orde. Dat is heel gezond”.

Vooral typisch Nederlandse kruiden en groenten, zoals peterselie, bieslook en botersla zijn populair onder de oudere bewoners. De bewoners waarderen het uiterlijk van de tuin en observeren de tuin regelmatig. Uit de interviews bleek ook dat de bewoners het vooral leuk vinden om levende planten te zien groeien. Daarnaast heeft het ook een meerwaarde dat de binnenmoestuinen diverse soorten kruiden bevatten. De resultaten van het onderzoek toonden aan dat de binnenmoestuin ook bijdraagt aan de verbetering van de geur binnen verpleeghuizen. “Het ruikt verrukkelijk” aldus een bewoonster van De Biesdel.

De conclusie van het proefschrift is dat hightech binnenmoestuinen effectief zijn in het creëren van healing environments, omdat ze een leefbaarder omgeving creëren door het verbeteren van de sfeer en het beïnvloeden van de groente-inname van de bewoners. Het onderzoek toonde ook aan dat het gebruik van de gewassen uit de binnenmoestuin door de verzorgers kan worden beïnvloed door verschillende factoren: 1) Verzorgers die ervaring hebben met tuinieren en graag koken, hebben meer kans om de geoogste verse groenten en kruiden te integreren in bestaande kookpraktijken dan verzorgers die geen ervaring hebben met tuinieren en niet graag koken; 2) In verpleeghuizen waar meestal niet-verse ingrediënten worden gebruikt voor de bereiding van maaltijden (diepvriesmaaltijden), zijn verzorgers extra gemotiveerd om de verse groenten en kruiden uit de tuin te gebruiken, en 3) Voor een optimaal gebruik van de binnenmoestuin is het belangrijk dat deze dicht bij de keuken en dicht bij het woongedeelte van de bewoners wordt geplaatst. Verzorgers kunnen oogstpraktijken gemakkelijker integreren met kook- en andere praktijken als de tuin op een plek staat waar ze vaak langskomen. Wanneer de tuin dicht bij het woongedeelte van de oudere bewoners wordt geplaatst, kunnen de bewoners genieten van de esthetische aspecten van de tuin.

Het onderzoek is opgesteld en uitgevoerd door Paulien van de Vlasakker, in het kader van haar opleiding MSc. Biologische Landbouw vanuit de Wageningen Universiteit. Het werd begeleid door Dr. Esther Veen. Het project is gebaseerd op samenwerking met Marie-José de Dreu, mederwerkers en bewoners van Innoforte.